Zasadą jest nieograniczona możliwość zbywania akcji.
Kodeks spółek handlowych w drodze wyjątku dopuszcza możliwość wprowadzenia ograniczeń w zakresie rozporządzania akcjami imiennymi. Jednolicie przyjmuje się przy tym, iż nieważne są postanowienia wprowadzające ograniczenia w zakresie zbywania akcji na okaziciela.
Zgodnie zatem z art. 337§2 ksh Statut może uzależnić rozporządzenie akcjami imiennymi od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć możliwość rozporządzenia akcjami.
Z powyższego wynika przede wszystkim, iż główną przesłaną skuteczności ograniczenia w zbywaniu akcji jest zawarcie tego ograniczenia w statucie spółki. Postanowienie w tym przedmiocie nie zawarte w statucie będzie nie wyłączy możliwości skutecznego rozporządzenia akcjami. Poza statutowe ograniczenia w zbywaniu akcji mogą wywołać jedynie skutek zobowiązaniowy (np. co do zapłaty kary umownej z tytułu naruszenia pozastatutowego zobowiązania do zbywania akcji).
Dwa sposoby ograniczeń zgodnie z art.337§2 ksh
Przepis art. 337§2 ksh dopuszcza dwie otwarte możliwości ograniczeń. Po pierwsze ograniczenie może polegać na wprowadzeniu konieczności uzyskania zgody spółki. Po drugie może wprowadzać „inny sposób ograniczenia”. W doktrynie zgodnie przyjmuje się, że owe inne sposoby polegać mogą zwłaszcza na wprowadzenia wymogu uzyskania zgody organu spółki, osoby trzeciej, wskazania cech jakie winien spełniać nabywca akcji itp.
Akcje imienne co do których wprowadzono ograniczenia w ich rozporządzaniu zwane są akcjami winkulowanymi.
Zbycie akcji od zgody spółki
Przepisy art. 337§3 i 4 precyzują zagadnienie związane z uzależnieniem zbycia akcji od zgody spółki. Przepisy te wskazują, iż w przypadku gdy spółka odmawia zgody powinna wskazać innego nabywcę. Co istotne przepis art. 336§4 zdanie drugie precyzuje, iż w takim przypadku postanowienia statutu powinny określać trzy elementy: (i) termin wskazania nabywcy, (ii) cenę albo sposób jej określenia (iii) termin zapłaty za akcje. Brak zapisów statutowych w tym zakresie sprawia, iż akcje mogą być zbywane bez ograniczeń. (tak m.in. M. Rodzynkiewicz, Komentarz do ksh, LexisNexis W-wa 2007, s.584, oraz w wyroku SN z dn. 24.06.2005, V CK 718/04, lex 180077).
Należy w tym miejscu zasygnalizować, iż dominuje pogląd wedle, którego konieczność istnienia w statucie w/w zapisów co do (i) terminu wskazania nabywcy, (ii) ceny akcji, (iii) terminu zapłaty konieczne jest tylko w sytuacji gdy ograniczenie w zbyciu akcji polega na uzależnieniu transakcji od zgody spółki (tak m.in. M Rodzynkiewicz Ib idem s.584 teza 5 i s.586 teza 10 „Art.337§3 i 4 dotyczą tylko przeniesienia akcji w sytuacji gdy ograniczenie polega na uzależnieniu zbycia akcji od zgody spółki”). Wskazuje się przy tym, iż nic nie stoi na przeszkodzie by w imieniu spółki zgody udzielał inny organ niż zarząd, np. Rada Nadzorcza czy Walne Zgromadzenie. Także wtedy statut musi wskazywać w/w trzy elementy. (tak też A. Kidyba Komentarz do ksh, Lex, komentarz do art. 337 ksh).
Czy zawsze w statucie spółki muszą pojawić się wszystkie trzy omówione wyżej ograniczenia?
Dominuje zatem pogląd, iż wyżej wymienione trzy elementy konieczne są tylko gdy zbycie akcji uzależniono od zgody spółki także w sytuacji gdy w imieniu spółki działa Rada Nadzorcza. Kierując się tą tezą należałoby przyjąć, iż w sytuacji w której statut nie wprowadza ograniczenia polegającego na uzyskaniu zgody spółki istnienie wyżej wymienionych trzech elementów nie jest konieczne. Zatem należałoby przyjąć, iż także w sytuacji, w której zbycie akcji uzależniono od zgody Rady Nadzorczej – będące „innym ograniczeniem” o którym mowa w art. 337§2 ksh nie wymaga istnienia w statucie zapisów regulujących w/w trzy elementy.
Z daleko posuniętej ostrożności należy zasygnalizować, iż w wyroku SN z dnia 13.01.2010 r. II CSK 357/09 /publ. Legalis/ w stanie faktycznym, w którym zbycie akcji uzależnione było bezpośrednio od zgody Rady Nadzorczej, Sąd Najwyższy wyraził tezę, iż brak w statucie elementów w zakresie terminu wskazania nabywcy, ceny albo sposobu jej określenia, terminu zapłaty powoduje bezskuteczność ograniczenia w zakresie zbywania akcji.
Prawidłowe sformułowanie zapisów statutów spółek akcyjnych w zakresie ograniczeń w rozporządzaniu akcją jest istotne z punktu widzenia przejrzystości wewnętrznego ładu korporacyjnego oraz bezpieczeństwa spółki i jej akcjonariuszy.
Piotr Proniewski, adwokat Kraków, czerwiec 2016 roku
Dodaj komentarz