Niniejszy artykuł stanowi kontynuację opublikowanego wcześniej artykułu dot. kwestii możliwości skutecznego zaskarżenia uchwały zgromadzenia wspólników w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego, która nie pozbawia wspólnika prawa pierwszeństwa objęcia nowych udziałów. W niniejszym artykule zostanie omówiona sytuacja, w której analogiczna uchwała pozbawia pierwszeństwa wszystkich wspólników i jest skierowana do osoby trzeciej, albo tylko jednego z nich i tym samym skierowana jest do pozostałych wspólników. Podobnie jak w poprzednim artykule przyjmijmy typową sytuację, w której umowa spółki milczy na temat prawa pierwszeństwa objęcia nowych udziałów przysługującego wspólnikom tj. ani im go nie przyznaje, ani nie pozbawia tego prawa dotychczasowych wspólników.
Sposoby zaskarżenia uchwał zgromadzenia wspólników
Kodeks Spółek Handlowych (dalej jako KSH) przewiduje dwa tryby zaskarżenia uchwał zgromadzeń wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Pierwszy z nich dokonywany w ramach powództwa o stwierdzenie nieważności odbywa się w oparciu o art. 252 KSH, a przesłanką warunkującą możliwość skutecznego domagania się stwierdzenia nieważności przez sąd zaskarżonej uchwały jest jej sprzeczność z prawem.
Drugim sposobem na wyeliminowanie uchwały Zgromadzenia Wspólników z obiegu jest natomiast powództwo o uchylenie uchwały, o którym mowa w art. 249 KSH. Przesłankami warunkującymi możliwość skutecznego domagania się uchylenia przez sąd zaskarżonej uchwały jest jej sprzeczność z umową spółki, dobrymi obyczajami i naruszenie przez tą uchwałę interesów spółki lub też jej cel w postaci pokrzywdzenia wspólnika.
Czy przegłosowany wspólnik może zaskarżyć uchwałę podwyższającą kapitał zakładowy i jednocześnie pozbawiającej go prawa pierwszeństwa objęcia tych udziałów?
Jeżeli umowa spółki nie przewiduje żadnych zapisów w przedmiocie pierwszeństwa (czyli tak jak przy omawianym założeniu), to zgodnie z treścią art. 258 par. 1 KSH dotychczasowi wspólnicy mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów.
Kwestią do rozstrzygnięcia pozostaje, czy w takim przypadku przysługujące wspólnikowi co do zasady pierwszeństwo stanowi prawo udziałowe w rozumieniu art. 246 par. 3 KSH, a tym samym, czy do jego uszczuplenia konieczna jest jednomyślność, czy też można uczynić to w uchwale o podwyższeniu kapitale zakładowym. W tym przedmiocie wypowiedział się Sąd Najwyższy kończąc wieloletni spór w doktrynie w tejże materii. Wyrokiem z dnia 21.10.2016 r. (sygn. IV CSK 835/15) Sąd Najwyższy stwierdził, że w przypadku, gdy umowa nie przyznaje wspólnikom prawa pierwszeństwa obejmowanych udziałów (czyli tak jak przy analizowanym założeniu), wówczas pozbawienie w uchwale niektórych wspólników prawa pierwszeństwa w objęciu udziałów konkretnego podwyższenia kapitału zakładowego, nie stanowi zmiany umowy spółki, która uszczupla ich prawa udziałowe, zatem nie ma konieczności, by taka uchwała była podejmowana jednomyślnie. W konsekwencji uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego z wyłączeniem prawa pierwszeństwa wspólnika mniejszościowego, podjęta nawet wbrew przegłosowanemu udziałowcowi mniejszościowemu, nie jest uchwałą sprzeczną z prawem, a tym samym nie można skutecznie dochodzić stwierdzenia jej nieważności przez sąd w trybie określonym w art. 252 KSH.
Może zostać natomiast uchylona w trybie art. 249 KSH, o ile zostaną spełnione przesłanki do skorzystania przewidzianej w tym art. instytucji uchylenia uchwały. Przesłankami, o których tutaj mowa, są spełnione, jeżeli zaskarżona uchwała jest: sprzeczna z umową spółki, dobrymi obyczajami i godzi w interes spółki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika. Z oczywistych względów przesłanka niezgodności z umową spółki nie będzie analizowana, bo przy założeniu tego artykułu nie występuje.
– sprzeczność z dobrymi obyczajami
Zgodnie z dominującym w doktrynie i orzecznictwie poglądem „Pojęcie dobrych obyczajów obejmuje swym zakresem zarówno etyczno-moralne oceny postępowania w działalności gospodarczej, czyli tradycyjną uczciwość kupiecką, jak również kryteria ekonomiczno-funkcjonalne i oceny zorientowane na zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania i rozwoju spółki kapitałowej w interesie wszystkich wspólników. Oznacza to, iż zakresem znaczeniowym tego pojęcia, objęte są tylko tego rodzaju działania, sprzeczne z powszechnie akceptowanymi zasadami moralno-etycznymi, które dotyczą sfery zewnętrznego i wewnętrznego funkcjonowania spółki. Istniejące pomiędzy wspólnikami relacje interpersonalne, same przez się nie przesądzają o tym, że określona uchwała „dobre obyczaje” narusza. Pojęcie to, relatywizowane być przy tym musi do samej uchwały, a nie okoliczności towarzyszących jej podjęciu. O ile zatem sama uchwała tak rozumianych dobrych obyczajów nie narusza, to musi ona pozostać w obrocie prawnym, choćby nawet sprzeczne z nimi były zachowania pozostające z jej podjęciem w bezpośrednim związku czasowym” (por. np. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z dnia 24 lipca 2013 roku, sygnatura akt I ACa 370/13).
– podjęcie uchwały w celu pokrzywdzenia udziałowca
Zgodnie z dominującym w orzecznictwie poglądem pokrzywdzenie udziałowca, to nie tylko powstanie szkody w jego majątku, ale również umniejszenie jego pozycji, naruszenie dobrego imienia, naruszenie zasady równouprawnienia. Nie można jednak przyjąć, że uchwała jest podjęta w celu pokrzywdzenia akcjonariusza gdy tylko on nie akceptuje jej treści lub gdy sprawia mu ona przykrość. Pokrzywdzenie akcjonariusza musi być działaniem celowym, a nie przypadkowym; jeśli jednak pokrzywdzenie mimo braku celowego działania wystąpi, to przepis art. 422 KSH znajduje zastosowanie. (por. np. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 08.02.2017 r.).
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszego artykułu, wskażę w tym miejscu przykładowe sytuacje w których mimo podjęcia uchwały zgodnej z prawem (czyli w warunkach opisanych powyżej) uchwała może być uchylona w drodze art. 249 KSH tj. ze względu na fakt, że uchwała jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i godzi w interes spółki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika:
- Cena emisyjna nieodpowiadająca wartości rynkowej zbywanych udziałów.
Za sprzeczne z dobrymi obyczajami i mające na celu pokrzywdzenie wspólnika należy uznać uchwały, które wyłączając prawo pierwszeństwa do objęcia nowo emitowanych udziałów, emitują je za cenę poniżej wartości rynkowej (bez znaczenia czy do emisji dochodzi na rzecz osób trzecich, czy na rzecz wybranych wspólników). Powyższe stanowisko jest ugruntowane w orzecznictwie i zostało wyrażone chociażby w wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24 września 2015 r. (sygn. XX GCo 163/15).
- Objęcie udziałów przez osobę trzecią jako godzące w interes spółki.
Niewątpliwie za uchwałę godzącą w interes spółki należy uznać uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego, wyłączającą prawo pierwszeństwa nabycia udziałów, ze wskazaniem podmiotu konkurencyjnego dla spółki (wrogie przejęcie).
- Objęcie udziałów przez osobę trzecią, którego celem jest tylko i wyłącznie rozwodnienie struktury udziałowej.
W tym miejscu warto przypomnieć, że w przypadku zaskarżenia uchwał przez wspólnika to na nim spoczywa ciężar dowodowy wykazania, że kwestionowana przez niego uchwała jest albo nieważna, ze względu na sprzeczność z prawem, albo podlega uchylenie ze względu na spełnienie którejś z omawianym w tym punkcie przesłanek. Ze względu na ten fakt w omawianym w tym podpunkcie przypadku byłoby wspólnikowi bardzo ciężko wykazać, że celem podjętej uchwała z wyłączeniem prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników i ze skierowaniem emisji wobec osób trzecich jest rozwodnienie struktury udziałowej, a tym samym działanie w celu pokrzywdzenia udziałowca. Można by takie działanie wykazać albo przez nierynkową cenę udziałów, albo nawet w przypadku emisji udziałów za kwotę odpowiadającą ich wartości rynkowej poprzez fakt, że przegłosowany udziałowiec mniejszościowy zadeklarował chęć objęcia udziałów w zamian za wkład finansowy, który odpowiada wkładowi osoby trzeciej, a mimo to spółka oferuje udziały nowemu inwestorów, który wchodzi do spółki jako inwestor pasywny, nie wnosząc do spółki nic poza pieniędzmi, które w takiej samej ilości można by uzyskać od dotychczasowego udziałowca mniejszościowego. O ile nierynkową wartość emisji dość łatwo udowodnić, o tyle w przypadku wyżej opisanego zaproponowania udziałów osobie trzeciej ze względu na trudność dowodową należy uznać możliwość uchylenia uchwały wspólników na tej podstawie za czysto teoretyczną.
- Emisja udziałów, na mocy uchwały pozbawiającej prawo pierwszeństwa ich nabycia tylko i wyłącznie udziałowca mniejszościowego (emisja na rzecz pozostałych udziałowców).
Rozważania zawarte w punkcie 3 należy w całości odnieść do sytuacji omawianej w tym punkcie. Jeżeli cena emisyjna będzie ustalona poniżej wartości rynkowej, to w tym przypadku sprzeczność z dobrymi obyczajami i działanie w celu pokrzywdzenia wspólnika pozbawionego prawa pierwszeństwa będą oczywiste i wystąpienie przez niego z powództwem o uchylenie takiej uchwały w trybie przewidzianym w art. 249 KSH może okazać się skuteczne. Natomiast w przypadku, gdy cena emisyjna opiewać będzie na wartość rynkową, to co prawda istnieje możliwość skutecznego zaskarżenia takiej uchwały w oparciu o art. 249 KSH jednakże ze względów trudności dowodowych wynik takiego powództwa nie jest pewny.
Karol Rorat, aplikant radcowski
Kraków, lipiec 2017 r.
Dodaj komentarz