Czy jeśli spadkodawca uzyskał zwolnienie od kosztów sądowych, to przechodzi ono na jego następcę prawnego?

W niektórych sprawach zdarza się, iż jedna ze stron wnosi o zwolnienie jej od kosztów sądowych. Następnie uzyskuje takie zwolnienie (w całości lub w części) i działa w sprawie bez ponoszenia kosztów związanych np. z uiszczeniem opłaty sądowej od pozwu, czy też zaliczki na biegłego. Co jednak się dzieje, jeśli taka osoba umiera, a na jej miejsce wstępują do postępowania jej następcy prawni? Czy mogą oni być narażeni na koszty? Jeśli tak – co mogą zrobić?

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2009 roku (sygn. akt IV CZ 80/09)

Kwestią tą zajął się w 2009 roku Sąd Najwyższy, który zważył, iż „udzielenie zwolnienia od kosztów sądowych nie rozciąga się na następców prawnych (spadkobierców) strony, którzy po śmierci strony (zwolnionej od kosztów sądowych) wstępują do procesu na jej miejsce. Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych jest ściśle związana z określoną osobą (osobą fizyczną), której sąd przyznał takie zwolnienie. Zwolnienie od kosztów sądowych stanowi bowiem zawsze efekt badania sytuacji majątkowej i osobistej określonej osoby (art. 101 i 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. nr 167 poz. 1398 ze zm.). Ten sam status procesowy spadkodawczyni i jej następczyni prawnej (powódki) w procesie odszkodowawczym nie przesądza o tym, że zwolnienie przyznane poprzednikowi prawnemu odnosi się także do następcy prawnego wstępującego do procesu. Następca prawny powinien samodzielnie ubiegać się o zwolnienie go od kosztów sądowych na podstawie art. 101 i 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.”.

W związku z tym należy przyjąć, że zwolnienie od kosztów sądowych wygasa wraz ze śmiercią strony. Następca prawny włączając się do postępowania, w przypadku kiedy nie jest w stanie ponieść kosztów sprawy, powinien samodzielnie wystąpić z wnioskiem o zwolnienie go od kosztów sądowych, składając przy tym oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Jeżeli sąd uzna, iż następca prawny nie jest w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, zwolni go od kosztów sądowych.

Jakie koszty będzie musiał ponieść następca prawny niezwolniony od kosztów sądowych?

W przypadku, gdy następca prawny wstępujący do postępowania nie złoży wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, jak i nie otrzyma takiego zwolnienia, będzie zobowiązany do uiszczenia tylko tych kosztów, które powstały w chwili wskazania jego osoby jako następcy prawnego zmarłej strony.

Dominika Czuchaj, aplikantka adwokacka, Kraków, czerwiec 2017 r.