W związku z ostatnimi zmianami przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, dookreślającymi obowiązki informacyjne podmiotów oferujących kredyt, należy zwrócić szczególną uwagę, kto może zostać uznany za pośrednika kredytowego w rozumieniu przepisów ustawy, ponieważ wiąże się to z nałożeniem na taki podmiot szeregu obowiązków o charakterze informacyjnym. Pośrednik kredytowy może działać zarówno na rzecz kredytodawcy, jak i kredytobiorcy, ale poniższe rozważania dotyczyć będą przede wszystkim pierwszej możliwości.
Zgodnie z art. 5 pkt 3 ustawy o kredycie konsumenckim, za pośrednika kredytowego uważa się przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, innego niż kredytodawca, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej uzyskuje korzyści majątkowe, w szczególności wynagrodzenie od konsumenta, dokonując czynności faktycznych lub prawnych, które są związane z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt. Powyższy przepis stanowi implementację art. 3 lit. f dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki.
Jak łatwo zauważyć, część przesłanek ustawowych nie pozostawia większych wątpliwości co do ich zaistnienia, natomiast warto poddać szczegółowej analizie i rozważyć bliżej kwestię uzyskiwania korzyści majątkowych oraz charakter podejmowanych czynności.
Uzyskiwanie korzyści majątkowych przez pośrednika kredytowego
Niezbędny warunek dla uznania podmiotu za pośrednika kredytowego w rozumieniu przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, stanowi uzyskiwanie korzyści majątkowych, w szczególności wynagrodzenia od konsumenta, w związku z podejmowanymi działaniami.
Definicja ustawowa nie pozostawia wątpliwości, że dla uznania podmiotu za pośrednika kredytowego, niezbędnym jest uzyskiwanie przez niego korzyści o charakterze wyłącznie majątkowym. Jednocześnie, przepis pozostaje jednak niejasny w zakresie odpowiedzi na pytanie, czy dla uznania podmiotu za pośrednika kredytowego wystarczające byłoby uzyskiwanie przez niego pośrednich korzyści majątkowych, często trudnych do zdefiniowania i wyrażenia w pieniądzu. Powyższe zagadnienie pozostaje szczególnie istotne w obliczu praktyki obrotu gospodarczego, gdzie nierzadką sytuacją jest, że kredytodawcy udzielający pożyczek na zakup usług, zawierają umowy o współpracę z szeregiem pomniejszych podmiotów świadczących te usługi, zobowiązujących się do informowania klientów o możliwości uzyskania kredytu. Warto zauważyć, że jedyną dostrzegalną korzyścią majątkową dla usługodawcy w tej sytuacji jest chęć pozyskania dodatkowych klientów i zwiększenia sprzedaży.
Należy zauważyć, że ustawodawca zdecydował się na wskazanie jako przykładu korzyści majątkowej wynagrodzenia od konsumenta, operując w tym miejscu zwrotem „w szczególności”. W świetle powszechnie przyjmowanych zasad poprawnej techniki prawodawczej, posłużenie się ww. zwrotem oznacza wyliczenie otwarte oraz przykładowe. Niemniej jednak, powołany przez ustawodawcę przykład wynagrodzenia od konsumenta, jasno wskazuje na wymierny i bezpośredni charakter korzyści majątkowych, jakich dotyczy analizowany przepis. W związku z tym, do katalogu otwartego w art. 5 pkt 3 ustawy o kredycie konsumenckim należy zaliczyć również takie korzyści majątkowe jak wynagrodzenie od kredytodawcy, prowizję od zawartych umów i tym podobne, a zatem korzyści o charakterze bezpośrednim, które z łatwością można wyrazić w pieniądzu.
Jednocześnie, zważywszy na szeroko przyjmowaną w orzecznictwie wykładnię prokonsumencką, która może przejawiać się m.in. w dokonywaniu wykładni rozszerzającej na korzyść konsumenta, należy wskazać, że pojęcie korzyści majątkowej występuje w polskim systemie prawa wielokrotnie (m.in. art. 405 k.c., art. 527 k.c., art. 45 Kodeksu karnego, art. 28 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) i niejednokrotnie rozumiane jest bardzo szeroko. Korzyść majątkowa, choćby pośrednią, część doktryny definiuje jako taką, którą da się wyrazić w pieniądzu i ma przynajmniej pośredni wpływ na stan majątku (zob. A. Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, LEX 2011). Zważywszy na to stanowisko, należy stwierdzić, że chęć zwiększenia sprzedaży i pozyskania dodatkowych klientów może być rozumiana w ujęciu szerokim za korzyść materialną, natomiast zastosowanie powyższej wykładni w odniesieniu do definicji ustawowej pośrednika kredytowego nie byłoby zasadne.
Charakter podejmowanych działań
Usługi świadczone przez pośrednika kredytowego mogą – w myśl przepisu art. 5 pkt 3 ustawy o kredycie konsumenckim – przyjmować charakter czynności faktycznych lub czynności prawnych.
W przypadku gdy pośrednikowi udzielono pełnomocnictwa, może on dokonać w imieniu kredytodawcy czynności prawnej objętej umocowaniem, np. zawrzeć umowę o kredyt konsumencki lub umowy ustanawiające zabezpieczenie. W związku z tym, działania przybierające formę czynności prawnych nie budzą większych wątpliwości przy ocenie przesłanek ustawowych.
Większe trudności może sprawić zakwalifikowanie pewnych działań jako „czynności faktycznych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt” wymienionych w definicji ustawowej. W celu uściślenia, należy wskazać, że w praktyce do grupy czynności faktycznych zaliczyć powinno się zwłaszcza różnorodne działania związane z promowaniem działalności kredytodawcy takie jak prowadzenie ogólnie adresowanej promocji, zamieszczanie reklam i rozdawanie ulotek dotyczących samego kredytu w lokalu, a także zachęcanie konkretnych osób do zawierania umów kredytu. Istotne może być także organizowanie samej procedury udzielania pożyczek, przejawiające się w szczególności przekazywaniem dokumentów czy pośredniczenie w ich późniejszym obiegu pomiędzy stronami.
Co w sytuacji, gdy tak jak w powyżej powołanym przykładzie z praktyki obrotu gospodarczego, podmiot, którego działania analizujemy, nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, a czynności, które podejmuje, mają marginalne znaczenie wobec zawieranej umowy kredytu, np. informuje klientów o możliwości zawarcia kredytu? W świetle analizowanego przepisu, szczególnie ważne jest scharakteryzowanie podjętych działań jako mających charakter wyłącznie informacyjny bądź zawierających istotny element reklamowy. W praktyce, często przeprowadzenie dystynkcji między reklamą, a informacją handlową napotyka na znaczne trudności. Co do zasady, w przypadkach dyskusyjnych, przyjmuje się, że jeżeli nad warstwą informacyjną przeważa zachęta do nabycia towaru, to działanie stanowi przejaw reklamy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12.10.2007 r., sygn. akt II CSK 289/07). Podstawowym kryterium weryfikacji, czy w konkretnym przypadku zaistniał zamiar zachęcenia klienta i jakie jest jego znaczenie w całokształcie konkretnej wypowiedzi, jest opinia tzw. modelowego klienta, która ma na celu zbadanie, czy dany przekaz obiektywnie można było odebrać jako zachętę do nabycia usługi. W przypadku, gdy element reklamowy przeważa, należy uznać, że podmiot dokonuje tym samym czynności faktycznych pozostających w związku z oferowaniem i zawarciem umowy kredytu.
Kiedy przedsiębiorcy nie należy uznawać za pośrednika kredytowego
Warto pamiętać, że każdy przypadek należy oceniać indywidualnie, zaś artykuł skupia się na rozstrzygnięciu wątpliwości dotyczących przesłanek statuujących wymóg uzyskiwania korzyści majątkowych oraz dokonywania czynności prawnych lub faktycznych związanych z oferowaniem i zawieraniem umów kredytu.
Na marginesie warto zauważyć, że celem, który przyświecał wprowadzeniu ustawy o kredycie konsumenckim i nałożenie szeregu obowiązków na podmioty oferujące kredyt, było umożliwienie konsumentowi podjęcia decyzji co do zawarcia umowy kredytu przy pełnej świadomości jej treści oraz skutków. Zważywszy na wyżej przedstawione założenia, uregulowanie obowiązków informacyjnych spoczywających na podmiotach profesjonalnie zajmujących się pośrednictwem przy zawieraniu umów o kredyt konsumenckich miało służyć ograniczeniu zjawiska „pomijania” istotnych informacji oraz unikania odpowiedzialności za celowe wprowadzanie konsumentów w błąd. Dlatego też choćby z tego względu nie byłoby zasadnym posługiwanie się pojęciem pośrednika kredytowego w stosunku do tych podmiotów, które w odniesieniu do zawieranych później umów kredytu podejmują jedynie mało znaczące czynności o charakterze informacyjnym i faktycznym, ponieważ ich rola ogranicza się wyłącznie do zainicjowania kontaktu pomiędzy stronami i nie mają one dalszego wpływu na zawarcie przez konsumenta umowy z kredytodawcą.
Na koniec należy podkreślić, że w odniesieniu do licznego grona przedsiębiorców, którzy poza sprzedażą towarów lub usług, stanowiących główny przedmiot ich działalności, oferują także kredyty udzielane przez banki, lecz nie pobierają z tego tytułu żadnego wynagrodzenia, mając na uwadze wyłącznie zwiększenie własnych obrotów, nie powinny znajdować zastosowania przepisy ustawy dotyczące pośredników kredytowych.
Piotr Proniewski, adwokat Kraków, listopad 2017 roku
Dodaj komentarz