Przepisy kodeksu spółek handlowych nie regulują wprost tematyki zaliczek na poczet zysku w spółce jawnej
Ustawodawca kwestie zaliczek uregulował jedynie w odniesieniu do spółek kapitałowych, tj. w art. 194 i 195 w odniesieniu do spółki z o.o. , a w art. 349 w odniesieniu do spółki akcyjnej.
Powszechnie dopuszcza się jednak możliwość zaliczkowego pobierania zysków także w ramach spółek osobowych, w tym w ramach spółki jawnej i spółki komandytowej.
W mojej opinii rekomendowanym jest opisanie w umowie spółki zasad dot. wypłaty zaliczek oraz uregulowanie sytuacji, w której suma zaliczek pobranych w danym roku nie znajduje pokrycia w finalnym zysku spółki. Bez wątpienia uregulowanie kwestii zaliczek na poczet zysku w umowie spółki pozwala na uniknięcie w przyszłości wielu sytuacji mogących lec u podstaw sporu i konfliktu wspólników.
Niestety praktyka pokazuje, że kwestie zaliczek na poczet zysku rzadko bywają uregulowane w umowach spółek; i trudno się dziwić, skoro niestety duża większość spółek jawnych (a raczej ich wspólników) zupełnie nieodpowiedzialnie funkcjonuje na powszechnie dostępnych wzorach internetowych umów spółek nieadekwatnych do charakteru, skali czy profilu działalności czy też nieadekwatnych do struktury wspólników.
Problemem często występującym w praktyce jest sytuacja, w której suma pobranych zaliczek na poczet zysku w spółce jawnej jest większa niż faktyczny zysk wypracowany na koniec roku obrotowego
Rodzą się wówczas następujące pytania:
1) Czy wspólnicy są zobowiązani do oddania spółce pobranych zaliczek (w części, w jakiej suma pobranych zaliczek jest wyższa niż wypracowany zysk przypadający na danego wspólnika)?
2) Czy w momencie, gdy problem ten dotyczy jednego ze wspólników innym wspólnikom lub spółce przysługuje roszczenie o zwrot zaliczek pobranych w nadmiernej wysokości ?
Jak wskazałem powyżej, przepisy kodeksu nie regulują kwestii zaliczek na poczet zysku. Z pomocą przy odpowiedzi na w/w pytania przychodzi orzecznictwo sądowe; warto wskazać tu zwłaszcza na orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie III CSK 290/08 oraz orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Krakowie w sprawie I Aca 1300/16.
Nie wchodząc w zawiłą problematykę prawną i kontekst tych orzeczeń, wysnuć z nich można następujące wnioski: w przypadku, gdy pobranie zaliczki na poczet zysku odbyło się za zgodą wszystkich wspólników, wówczas wspólnicy nie mają obowiązku zwracania tych zaliczek, nawet gdy okaże się, że ich suma jest wyższa niż faktyczny zysk roczny spółki przypadający na danego wspólnika. W mojej opinii taka zgoda wspólników może mieć zarówno charakter formalny (np. w formie uchwały, uzgodnienia) lub też wynikać z okoliczności (np. faktycznego wypłacenia zaliczki wszystkim wspólnikom itp.).
W.w orzecznictwo wskazuje, że w takiej sytuacji niejako nadbrane zaliczki podlegają rozliczeniu w kolejnych latach obrotowych spółki, w których spółka osiągnie zysk.
Co jednak w sytuacji, gdy w kolejnych latach obrotowych spółka nie osiąga zysku, który pokryłby uprzednio zawyżone zaliczki?
Otóż w takiej sytuacji rozliczenie nadwyżki zaliczek na poczet zysku może nastąpić nie wcześniej niż w momencie wystąpienia wspólnika ze spółki lub też w momencie rozwiązania spółki. Dokonując wówczas rozliczeń z występującym wspólnikiem (lub pomiędzy wspólnikami w przypadku rozwiązania spółki), należy uwzględnić owe nadwyżki w pobranych zaliczkach, tj. poprzez odpowiednie pomniejszenie zwracanego wkładu czy też wartości w udziale w majątku spółki.
Co zaś w sytuacji, gdy zaliczki były pobrane przez jednego wspólnika bez zgody pozostałych wspólników?
Choć z w/w orzeczeń nie wynika to wprost, to w mojej opinii ich interpretacja a contrario nie pozostawia wątpliwości, że w sytuacji, gdy wspólnik pobrał zaliczki ze spółki bez zgody pozostałych wspólników (niejako bezprawnie), a suma tych zaliczek okazuje się być na koniec roku obrotowego większa niż przypadający na tego wspólnika zysk, wówczas spółce przysługuje do wspólnika roszczenie o zwrot tak nabranej zaliczki. Podstawą prawną tego typu roszczenia będzie w mojej opinii bądź to odszkodowanie, bądź to nienależne świadczenie. Kwestia ta może być jednak oczywiście sporna.
Reasumując wskazać należy, iż konstruując umowę spółki jawnej (lub innej spółki osobowej prawa handlowego, np. spółki komandytowej), warto uregulować zasady, na jakich wspólnicy będą mogli pobierać zaliczki na poczet zysku. Zapisy te powinny w szczególności regulować kwestie: (i) podstawy dokonania wypłaty, (ii) momentu jej dokonania, (iii) wysokości lub sposobu ustalenia wysokości wypłacanej zaliczki, (iv) skutków powstania nadwyżki w kwotach zaliczek ponad wypracowany zysk.
Piotr Proniewski, adwokat Kraków, lipiec 2018 r.
Dodaj komentarz