Czy świadczenia wynikające z ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci wpływają na zakres obowiązku alimentacyjnego?

Na mocy ustawy z dnia 11 lutego 2016 roku o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci wprowadzono Program Rodzina 500 + mający na celu inwestycję w rodzinę oraz zachęcenie rodziców do posiadania kolejnych dzieci. W ten sposób, możliwe jest otrzymanie kwoty 500 zł na drugie i każde kolejne dziecko, a po spełnieniu odpowiednich kryteriów, również na pierwsze. W związku z tym, zarówno na arenie politycznej, jak i doktrynalnej oraz orzeczniczej, powstało pytanie – czy otrzymywane świadczenie na dziecko może wpłynąć na obniżenie obowiązku alimentacyjnego?

Na kanwie obowiązującej ustawy należy się przyjrzeć przede wszystkim art. 4 ust. 1, który stanowi, że celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Dla porównania – w art. 128 k.r.o. wskazuje się, że obowiązek alimentacyjny obejmuje obowiązek dostarczania środków utrzymania, a także wychowania. Zakres świadczeń, natomiast, wyrażony jest m.in. usprawiedliwionymi potrzebami dziecka (art. 135 k.r.o.). Oznacza to, że cele obowiązku alimentacyjnego oraz świadczenia wynikającego z Programu Rodzina 500 + są do siebie podobne. Co więcej, jak wynika z wykładni art. 4 ust. 2 ustawy – świadczenie przysługuje jednemu z rodziców lub opiekunowi faktycznemu dziecka. Dlatego też, w przypadku rozwodu rodziców, świadczenie 500 + będzie wypłacane rodzicowi, który zamieszkuje z dzieckiem i na którego utrzymaniu dziecko się znajduje.

Trzeba przede wszystkim zauważyć, że istotą zarówno obowiązku alimentacyjnego, jak i świadczenia 500+ jest zapewnienie dziecku odpowiednich środków związanych z jego wychowywaniem. Stąd też, nietrudno jest wyprowadzić argumenty przemawiające za tym, że świadczenia wynikające z Programu Rodzina 500 + powinny wpływać na zakres świadczeń alimentacyjnych. Do podobnych wniosków doszedł jeden z sądów, który jako pierwszy wydał wyrok oddalający powództwo o podwyższenie alimentów ze względu na możliwość wystąpienia przez matkę o świadczenie z Programu Rodzina 500 +. Wskazano bowiem, że ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci jest tak skonstruowana, że nie umożliwia występowania przez jednego z rodziców z powództwem o obniżenie obowiązku alimentacyjnego. Zwolennicy tej teorii podnoszą ponadto, że państwo niejako przejęło część kosztów utrzymywania dzieci, co powinno być uwzględniane w sprawach alimentacyjnych.

Jakkolwiek powyższe zdaje się być zrozumiałe biorąc pod uwagę przepisy obowiązującej ustawy oraz Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, to „społecznie” takie rozwiązanie wydaje się być niesprawiedliwe. Dlaczego?

• doszłoby do „przerzucenia” obowiązku alimentacyjnego z rodziców na państwo – osoby, które nie wywiązywałyby się z łożenia na rzecz swoich dzieci mogłyby się uchylać od płacenia alimentów, co umacniałoby w nich postawę bezkarności i braku odpowiedzialności za swoje potomstwo;
• doszłoby do zróżnicowania sytuacji pierwszego dziecka i jego rodzeństwa – dzieci, które nie otrzymywałyby świadczeń z Programu Rodzina 500 + mogłyby otrzymywać wyższe alimenty.

Najwięcej wątpliwości budzi oczywiście pierwszy argument związany z nadmiernym uchylaniem się rodziców od łożenia na rzecz swoich dzieci. Tuż po wejściu w życie ustawy z dnia 11 lutego 2016 roku zauważono bowiem znaczący wzrost liczby składanych pozwów o obniżenie alimentów. Rodzice, którzy na mocy orzeczeń sądowych zobowiązani byli do płacenia alimentów, upatrywali w Programie Rodzina 500 + szansy na obniżenie wysokości świadczeń alimentacyjnych. Zjawisko to spotkało się z negatywną opinią nie tylko społeczeństwa, ale także Rzecznika Praw Dziecka i Ministerstwa Sprawiedliwości.

Dnia 21 kwietnia 2016 roku zostało opublikowane stanowisko Ministerstwa, w którym wskazano, że twierdzenie, iż świadczenie „Rodzina 500 +” pobierane przez rodzica może być podstawą do obniżenia pobieranych przez niego świadczeń alimentacyjnych jest niedopuszczalne. Do podobnych wniosków doszedł Prezydent RP Andrzej Duda, który złożył projekt nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Po nowelizacji ma być jednoznacznie wskazane, że świadczenia wynikające z Programu Rodzinna 500 + nie wpływają na zakres obowiązku alimentacyjnego.