Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód wywołuje nie tylko skutki w aspekcie życia rodzinnego, ale w sposób bezpośredni wpływa lub może wpływać na sytuację finansową małżonków. W emocjach poprzedzających lub towarzyszących sprawie rozwodowej warto pamiętać o tym aspekcie „rozstania”.
Świadomość konsekwencji prawnych rozwodu w aspekcie finansowym może przyczynić się do należytego zabezpieczenia interesów rozwodzących się małżonków.
W sytuacji, w której pomiędzy małżonkami istnieje tzw. ustrój wspólności majątkowej, a ich majątek jest znaczny, kwestia podziału majątku jest zazwyczaj rzeczą nieuchronną. W braku zgody co do zasad podziału strony zmuszone są do skorzystania z drogi sądowej, której efektem będzie podział majątku na mocy orzeczenia sądu.
Warto wiedzieć, iż podział majątku możliwy jest dopiero w sytuacji, w której wspólność majątkowa ustaje. Możliwość ta występuje zatem z chwilą orzeczenia rozwodu lub separacji, lub też z chwilą umownej zmiany ustroju majątkowego lub przymusowego orzeczenia o zmianie ustroju na wniosek jednego z małżonków. Na marginesie należy jedynie zasygnalizować, iż wspólność majątkowa ustaje również w przypadku ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub ubezwłasnowolnienia.
Sytuacja komplikuje się w sytuacji, w której sprawa rozwodowa (rozumiana jako sprawa zmierzająca li tylko do orzeczenia o rozwiązaniu małżeństwa) przeciąga się – co jest zresztą rzeczą znamienną w szczególności w sprawach, w których rozwód nie odbywa się na zgodny wniosek stron bez orzekania o winie.
W przypadku gdy w sprawie o rozwód rozstrzygana jest kwestia winy lub też gdy brak jest zgody małżonków co do władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi – sprawy rozwodowe są zazwyczaj długotrwałe. Przyczyną tego stanu rzeczy jest konieczność prowadzenia postępowania dowodowego co do winy i władzy rodzicielskiej oraz długie terminy oczekiwania na wyznaczenie rozprawy (np. w Sądzie Okręgowym w Krakowie średni okres pomiędzy rozprawami to około 5-6 miesięcy). W tym zaś czasie co do zasady pomiędzy stronami utrzymuje się ustrój wspólności majątkowej co rodzi ryzyko podejmowania działań zmierzających do utrudnienia przyszłego podziału majątku i dokonania związanych z tym rozliczeń.
Istotny jest fakt, iż co prawda przepisy kodeksu rodzinnego przewidują możliwość by elementem ‘sprawy rozwodowej’ był także podział majątku. Jednak w praktyce w przypadku, gdy brak jest zgodnego wniosku o podział majątku sądy pomijają rozstrzygnięcie w tym zakresie (argumentując to możliwą przewlekłością postępowania). Często zatem po ciężkiej i obciążającej psychicznie sprawie rozwodowej małżonków czeka kolejna sprawa sądowa – tym razem o podział majątku.
Czasem warto zatem już w toku sprawy o rozwód lub przed nią podjąć kroki zmierzające do zabezpieczenia interesów w przyszłej sprawie o podział majątku.
Możliwe warianty postępowania zależą od specyficznych uwarunkowań konkretnej sprawy. W ogólności można jednak wskazać na następujące instrumenty prawne mogące stanowić „oręż” w ręku małżonka dążącego do zabezpieczenia swoich interesów majątkowych.
– sądowe orzeczenie o rozdzielności majątkowej –
Jeszcze przed wystąpieniem z powództwem o rozwód małżonek może złożyć pozew o przymusowe orzeczenie rozdzielności majątkowej. Zgodnie z art. 52 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego możliwość taka zachodzi w przypadku występowania „ważnych powodów”. Kodeks nie definiuje pojęcia „ważnych powodów”; zwykło się w ogólności przyjmować, że chodzi tu o „wytworzenie się takiej sytuacji, która w konkretnych okolicznościach faktycznych powoduje, że dalsze trwanie wspólności majątkowej między małżonkami pociąga za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków i z reguły także dobra rodziny”.
Sądowe orzeczenie o rozdzielności majątkowej daje możliwość wystąpienia z wnioskiem o podział majątku jeszcze przed zainicjowaniem sprawy rozwodowej lub w toku jej trwania.
– instytucja zabezpieczenia roszczenia –
W toku sprawy o orzeczenie rozdzielności majątkowej, w toku sprawy o rozwód, lub w toku samoistnej sprawy o podział majątku warto rozważyć możliwość i potrzebę skorzystania z instytucji zabezpieczenia roszczenia. Zabezpieczenie roszczenia polega w ogólności na wydaniu jeszcze przed prawomocnym orzeczeniem co do meritum postanowienia tymczasowo zabezpieczającego majątkowe interesy strony. Jedynie przykładowo można wskazać na zabezpieczenie polegające na zakazie zbywania lub obciążania składników majątkowych (np. nieruchomości, środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, jednostek funduszy inwestycyjnych itp.), zajęcia wynagrodzenia lub wierzytelności, ustanowienia zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem.
Warto pamiętać, że w sprawach o rozwód, w których występuje aspekt alimentów, możliwym jest żądanie udzielenia zabezpieczenia w sposób uproszczony, a zmierzający wprost do orzeczenia o konieczności płatności określonej kwoty przez zobowiązanego już w toku procesu.
Jeszcze przed wytoczeniem właściwej sprawy o podział majątku warto pamiętać jakie są podstawowe zasady dotyczące podziału majątku wspólnego.
Po pierwsze zgodnie z art.43 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przyjmuje się, że małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednak z ważnych powodów można żądać ustalenia przez sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia, w jakim każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku.
Po drugie wnosząc o podział majątku można żądać ‘uwzględnienia’ nakładów, jakie poczyniono z majątku osobistego na majątek wspólny, jak i z majątku wspólnego na majątek odrębny. Typowym przykładem będzie tu sytuacja, w której małżonkowie na działce wchodzącej w skład majątku wspólnego zbudowali dom ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków. W takiej sytuacji, co do zasady, małżonek którego środki osobiste (np. pochodzące sprzed zawarcia małżeństwa) zostały wydatkowane na budowę domu może żądać uwzględnienia tego nakładu przy podziale majątku.
Na koniec chciałbym zasygnalizować rzecz, która choć być może oczywista często jest największym problemem, jaki występuje na etapie pomocy prawnej małżonkowi dążącemu do zabezpieczenia swoich interesów.
Chodzi tu o należyte zabezpieczenie dowodów obrazujących skład posiadanego majątku i czynione nakłady etc.. Co do zasady zawsze pierwszym krokiem w drodze do zabezpieczenia swoich interesów winno być należyte zgromadzenie wszelkiej możliwej dokumentacji (umów, rachunków, notatek, wyciągów, pism, komunikatów, maili), która może być pomocna dla ustalenia w/w kwestii. Dokonana przez adwokata analiza informacji uzyskanych od małżonka oraz zgromadzonej dokumentacji pozwoli zazwyczaj na wytyczenie możliwych scenariuszy postępowania w danej sprawie.
Piotr Proniewski, adwokat. Kraków, maj 2012 r.
Dodaj komentarz