Do naszej kancelarii zgłosiła się Klientka, która przyjęła spadek po zmarłym mężu z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkodawca w zasadzie nie miał majątku – pozostawił po sobie wyłącznie rzeczy osobiste, które nie przedstawiały żadnej realnej wartości. Nie został sporządzony wykaz inwentarza, ani spis inwentarza. Spadkodawczyni nie miała wiedzy na temat ewentualnych długów męża. Po kilku latach od śmierci męża Klientka otrzymała odpis pozwu, w którym wierzyciel spadkodawcy domagał się zwrotu zaciągniętej przez męża pożyczki w wysokości kilkunastu tysięcy złotych. Czy w takim przypadku przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza chroni w pełni przed odpowiedzialnością? Czy Sąd rozpatrujący taką sprawę oddali powództwo wierzyciela?
Ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe, a sprawa sądowa z powództwa wierzyciela
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, iż spadkodawca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe do wysokości aktywów spadku. Jeśli więc majątek spadkowy wyceniony zostanie na 5 tys. zł, a dług spadkobiercy wynosił 10 tys. zł to co do zasady od spadkobiercy wierzyciel może domagać się tylko 5 tys. zł. Podobnie jeśli majątek spadkodawcy nie przedstawiał żadnej wartości, jak we wspomnianym na wstępie przypadku – wtedy wierzyciel nie może żądać od spadkobiercy choćby częściowego zaspokojenia. Powyższe nie oznacza jednak, że sąd, rozpatrujący sprawę o zapłatę długu spadkowego wytoczoną przeciwko spadkobiercom, oddali takie powództwo jak niezasadne.
Art. 1031 k.c., określający zasadę ograniczonej odpowiedzialności za długi w sytuacji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, nie daje podstawy do oddalenia powództwa z tej przyczyny, że brak jest majątku spadkowego – ustalenie, czy istnieje spadek (majątek), pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności, należy do postępowania egzekucyjnego (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 9.9.1976 r., IV PR 135/76, OSNC 1977, Nr 4, poz. 80, pogląd ten pozostaje nadal aktualny). Sąd rozpatrujący sprawę (o ile nie wystąpią w danym przypadku jakieś inne przesłanki do oddalenia powództwa) zasądzi żądaną kwotę na rzecz wierzyciela, przy czym w treści wyroku powinno pojawić się zastrzeżenie, iż pozwani/spadkobiercy odpowiadają wyłącznie do wartości stanu czynnego spadku wynikającej z wykazu bądź spisu inwentarza. Dopiero, gdy z takim wyrokiem wierzyciel uda się do komornika celem wyegzekwowania należności, organ egzekucyjny będzie badał, czy w ogóle, a jeśli tak, to jaką kwotę może egzekwować.
Co zrobić, gdy otrzymam odpis pozwu wierzyciela spadkodawcy?
Co w związku z powyższym powinna była zrobić Klientka? Przede wszystkim należałoby w takiej sytuacji zadbać o sporządzenie wykazu bądź spisu inwentarza, z którego będzie wynikać, że spadkodawca nie pozostawił żadnego majątku. Odpowiadając na pozew warto powołać się na sporządzony wykaz/spis, wnosząc o zastrzeżenie w wyroku ograniczonej odpowiedzialności. Należy przy tym pamiętać, że wierzyciel spadkodawcy ma uprawnienia do tego, aby kwestionować wykaz inwentarza, jeśli będzie on niepełny lub gdy w jego ocenie składniki majątku spadkodawcy zostały wadliwie wycenione.
Kto poniesie koszty sprawy sądowej?
Skoro sąd rozpatrujący sprawę nie może oddalić powództwa, a jedynie zastrzega w wyroku, że odpowiedzialność spadkodawców jest ograniczona, to należałoby uznać, iż spadkobiercy są stroną przegraną w takim procesie. Co do zasady więc będą oni zobowiązani zwrócić koszty postępowania stronie powodowej, w tym także zapłacić koszty zastępstwa procesowego jeśli wierzyciel był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Koszty te niejednokrotnie mogą być wysokie, nawet rzędu kilku czy kilkunastu tysięcy złotych. Zasądzone koszty postępowania są długiem własnym spadkobierców i jako takie nie podlegają ograniczeniom wynikającym z przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jak wynika z powyższego niekiedy przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza spadku, w ramach którego nie było żadnych aktywów, będzie generowało dla spadkobiercy dodatkowe koszty. Wydaje się, iż jest to sprzeczne z ideą jaka przyświecała ustawodawcy w chwili gdy wprowadzał możliwość ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości aktywów spadku.
Jak bronić się przed koniecznością poniesienia kosztów postępowania?
W przypadku powództwa przeciwko spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a aktywów spadku brak, warto powołać się na art. 102 k.p.c., zgodnie z którym sąd może odstąpić od obciążenia kosztami stronę pozwaną w szczególnie uzasadnionych przypadkach (tzw. zasada słuszności). Argumentem za zastosowaniem tegoż przepisu mogłaby być m.in. rażąca dysproporcja pomiędzy meritum rozstrzygnięcia (z którego wynikałaby w zasadzie niemożliwość zaspokojenia roszczeń wierzyciela, w związku z brakiem majątku spadkowego), a rozstrzygnięciem co do kosztów, sytuacja finansowa spadkobierców lub ich małoletniość. Pojęcie przypadków szczególnie uzasadnionych jest pojęciem dającym pole do szerokiej interpretacji, dlatego każdy przypadek wymaga niewątpliwie indywidualnej analizy. Niemniej jednak warto pamiętać, że przepisy kodeksu postępowania cywilnego dają spadkobiercom możliwość podjęcia próby uniknięcia dodatkowych kosztów procesu w sprawie o zapłatę długu spadkodawcy.
Justyna Olech, aplikantka adwokacka
Kraków, wrzesień 2017 roku.
Dodaj komentarz