Wspólnik spółki cywilnej zawsze jest uprawniony do tego, by wypowiedzieć swój udział w spółce
W umowie spółki cywilnej nie można skutecznie zawrzeć postanowień, które uniemożliwią dokonanie takiego wypowiedzenia. Swoboda wspólników ogranicza się tu tylko do wprowadzenia/modyfikacji okresów wypowiedzenia, jednakże tylko w przypadku tak zwanego wypowiedzenia zwykłego.
W przypadku wypowiedzenia dokonywanego z ważnych powodów (tj. w trybie art. 869§2 Kodeksu cywilnego) wprowadzenie okresu wypowiedzenia lub innych ograniczeń nie jest możliwe.
Wypowiedzenie udziału w spółce cywilnej może zatem następować w trybie zwykłym z zachowaniem okresu wypowiedzenia lub w trybie nadzwyczajnym z ważnych powodów i bez zachowania okresu wypowiedzenia.
Wypowiedzenie udziału w spółce cywilnej w trybie zwykłym
Ten tryb wypowiedzenia reguluje art. 869§1 Kodeksu cywilnego. Wypowiedzenie to nie musi być dokonane z jakiegoś konkretnego powodu; nie jest zatem wymagane podanie przyczyny tego wypowiedzenia i nie ma ona znaczenia dla skuteczności wypowiedzenia. Jeżeli w umowie spółki nie postanowiono inaczej, to okres wypowiedzenia wynosi trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. W zdecydowanej większości spółek cywilnych rok obrachunkowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym; w takim przypadku wypowiedzenie złożone później niż we wrześniu danego roku (czyli każde wypowiedzenie złożone w październiku, listopadzie lub grudniu) wywoła faktyczny skutek dopiero na koniec następnego roku obrachunkowego. (Przykład: jeżeli wypowiedzenie złożone będzie 15 września 2018 r., to skutek wywoła na 31 grudnia 2018 r.; jeżeli wypowiedzenie będzie złożone 2 października 2018 r., to skutek wywoła na 31 grudnia 2019 r.).
Wypowiedzenie udziału w spółce cywilnej w trybie nadzwyczajnym
Ten tryb wypowiedzenia reguluje art. 869§2 Kodeksu cywilnego. Tryb nadzwyczajny pozwala na wypowiedzenie udziału w spółce bez zachowania okresu wypowiedzenia, tj. ze skutkiem natychmiastowym. W momencie złożenia wypowiedzenia wywołany będzie n/w skutek w postaci rozwiązania spółki bądź zmiany jej składu osobowego.
Tego typu wypowiedzenie wymaga istnienia ważnego powodu. Ustawodawca nie precyzuje zakresu tego pojęcia; to, czy dany powód wypowiedzenia jest ważny, musi być poddane każdorazowo odrębnej analizie, z uwzględnieniem okoliczności danego przypadku.
Ważny powód może mieć zarówno charakter obiektywny i niezależny od wspólników (np. zmiany prawne powodujące istotne problemy w dalszym prowadzeniu danej działalności) lub subiektywny, leżący po stronie wspólnika wypowiadającego udział (np. choroba, powołanie do pełnienia funkcji kolidującej z uczestnictwem w spółce itp.) lub innych wspólników (np. naruszenie zasady lojalności, podejmowanie działań na szkodę spółki). Częstą przyczyną wypowiedzeń udziałów w spółce w trybie nadzwyczajnym jest też konflikt wspólników wynikający z innych pośrednich przyczyn, np. brak wspólnej wizji rozwoju firmy, wzajemne pretensje co do stopnia zaangażowania w prowadzenie spółki).
Co prawda przepisy nie wymagają, by wypowiedzenie w swej treści wskazywało na konkretne (ważne) powody wypowiedzenia, jednak ze względów dowodowych zasadnym jest ujęcie w treści pisma owych powodów.
Jaka data jest datą złożenia wypowiedzenia?
Jak widać w powyższych przykładach, data złożenia wypowiedzenia może być istotna z punktu widzenia momentu wystąpienia jego skutku. Datą złożenia wypowiedzenia jest dzień, w którym adresat mógł zapoznać się z treścią oświadczenia o wypowiedzeniu. Obowiązuje tu zatem ogólna zasada z art. 61§1. W przypadku fizycznego wręczenia wypowiedzenia będzie to zatem data jego wręczenia (lub jeżeli adresat odmówił przyjęcia pisma – data, w której nastąpiła próba jego wręczenia). W przypadku nadania pocztą będzie to data doręczenia pisma. Sprawa komplikuje się, gdy przesyłka nie zostaje odebrana – wówczas można posłużyć się domniemaniem doręczenia. Najbezpieczniej będzie przyjąć, iż datą tą będzie upływ terminu do odbioru przesyłki po drugiej awizacji. Można spotkać jednak poglądy dopuszczające przyjęcie wcześniejszej daty doręczenia, np. daty pierwszej awizacji jako pierwszej możliwości zapoznania się z pismem. Tego typu sytuację należy każdorazowo ocenić z uwzględnieniem okoliczności danego przypadku.
Jaką formę powinno mieć oświadczenie o wypowiedzeniu?
Wypowiedzenie powinno mieć postać pisemną. Wypowiedzenie w innej formie (np. ustnej) także może wywołać skutek, ale wystąpi istotny problem dowodowy co do jego dokonania. Zdecydowanie rekomendowanym jest zatem zachowanie formy pisemnej. Dopuszczalnym będzie także dokonanie wypowiedzenia np. za pośrednictwem poczty elektronicznej (jednak to także może rodzić problemy dowodowe dot. faktu złożenia czy daty złożenia oświadczenia). Warto odnotować jedno z orzeczeń sądowych (Wyrok Sądu najwyższego w sprawie V CSK 485/11), w którym Sąd wskazuje na celowość zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym w przypadku, gdy w skład majątku spółki wchodzi nieruchomość.
Jakie są skutki wypowiedzenia udziału w spółce cywilnej?
Tematyka skutków wypowiedzenia – z uwagi na swoją ważkość i rozległość – będzie omówiona w odrębnym artykule.
W dużym uproszczeniu, skutek wypowiedzenia udziału w spółce cywilnej zależy od tego, czy spółka jest dwuosobowa czy też występuje w niej więcej niż dwóch wspólników.
Wypowiedzenie udziału w spółce dwuosobowej powoduje rozwiązanie spółki i konieczność rozliczenia się wspólników w trybie art. 875 Kodeksu cywilnego.
Wypowiedzenie udziału w spółce cywilnej, w której występuje więcej niż dwóch wspólników, powoduje jedynie zmianę w składzie osobowym (tj. spółka trawa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami) i obowiązek rozliczenia się z występującym wspólnikiem na zasadzie art. 871 Kodeksu cywilnego.
Piotr Proniewski Adwokat Kraków lipiec 2018
Dodaj komentarz