I. Wstęp
Problematyka związana z ochroną prawną wszelkiego rodzaju utworów niepomiernie wzrosła w ostatnich latach i wydaje się, że kwestie związane z prawami autorskimi będą odgrywały coraz istotniejszą rolę we współczesnym świecie. Warto więc aby każdy przedsiębiorca dysponował chociażby podstawową wiedzą z zakresu prawa autorskiego: ażeby nieobce mu były takie pojęcia jak utwór i utwór pracowniczy, majątkowe prawa autorskie, osobiste prawa autorskie, naruszenia praw autorskich, środki ochrony praw autorskich. Tematyka niniejszego artykułu koncentrować się będzie na kwestii praw autorskich pracodawcy do utworów wytworzonych przez pracowników. Zasygnalizować należy, iż ustawodawca zdecydował się w sposób szczególny unormować kwestię praw autorskich przysługujących twórcy, gdy twórcę łączy umowa o pracę z pracodawcą.
II. Umowa o pracę a umowy cywilnoprawne
Podkreślenia już na wstępie wymaga, iż przepisy dotyczące tzw. utworów pracowniczych dotyczą tylko i wyłączenie sytuacji, gdy twórcę i pracodawcę łączy umowa o pracę w rozumieniu przepisów Kodeksu Pracy. Nie dające się rozstrzygnąć jednoznacznie wątpliwości budzi to, czy pojęcie ,,umowy o pracę’’ na gruncie prawa autorskiego należy definiować z odwołaniem się do art. 2 Kodeksu Pracy. Przywołany przepis w sposób wyraźny rozróżnia osoby zatrudnione w oparciu o umowę o pracę i osoby zatrudnione w oparciu o powołanie, mianowanie oraz spółdzielczą umowę o pracę. W doktrynie prawa autorskiego prezentowane są dwa stanowiska. Według pierwszego poglądu pojęcie ,,umowy o pracę’’ należy rozumieć wąsko, tylko jako stosunki pracy nawiązane w oparciu o umowę o pracę. Według odmiennego poglądu pod tym pojęciem rozumieć należy wszelkie stosunki pracy regulowane przepisami prawa pracy niezależnie od sposoby ich nawiązania.
Utworem pracowniczym nie będzie więc utwór stworzony w sytuacji gdy praca jest świadczona na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło, kontraktu menadżerskiego, umowy agencyjnej itp.. Utwory stworzone w ramach takich stosunków prawnych rządzić się będą ogólnymi regułami wynikającymi z prawa autorskiego.
III. Co to jest utwór?
Kluczowym dla prawa autorskiego pojęciem jest pojęcie utworu. W pierwszej kolejności należy więc zastanowić się czym jest utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (tekst jednolity Dz.U. 2006 r. Nr 90 poz. 631) (dalej jako prawo autorskie lub ustawa).
Nie każdy efekt pracy pracownika, czy też stworzone przez niego dzieło, będzie utworem w rozumieniu prawa autorskiego. Aby móc w ogóle mówić o utworze wytwór działalności pracownika powinien spełniać łącznie następujące warunki:
– stanowić rezultat pracy człowieka (twórcy),
– stanowić przejaw działalności twórczej,
– mieć indywidualny charakter,
– zostać ustalony w jakiejkolwiek postaci.
Dodać należy, iż utwór jest to niematerialne dobro prawne, które powinno być odróżniane od przedmiotu materialnego (materialnego nośnika – określanego też jako corpus mechanicum), na którym zazwyczaj jest ono utrwalone.
Przykład: Ochronie prawno-autorskiej podlega np. utwór muzyczny, a nie nośnik (np. płyta CD), na którym nagrano dany utwór. W konsekwencji, jeżeli ktoś kradnie płytę z utworem muzycznym, to dopuszcza się naruszenia norm prawa karnego i cywilnego, natomiast takie działanie nie stanowi naruszenia praw autorskich twórcy lub dysponenta utworu muzycznego. Odmiennie natomiast wygląda sytuacja, gdy ktoś nielegalnie kopiuje utwór muzyczny z oryginalnej płyty CD. Takie działanie stanowi naruszenie przepisów prawa autorskiego.
Prawo autorskie nie przewiduje zamkniętego, wyczerpującego katalogu utworów. W art. 1 ust. 2 ustawy przedstawiony został jedynie przykładowy, otwarty katalog utworów, który można tu przywołać celem zobrazowania, że pojęcie utworu należy rozumieć szeroko. Zgodnie z przywołanym przepisem przedmiotem prawa autorskiego są w szczególności następujące utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).
Wspomnieć należy, iż prawo autorskie wprost wskazuje, iż nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego: akty normatywne lub ich urzędowe projekty; urzędowe dokumenty, materiały znaki i symbole; opublikowane opisy patentowe lub ochronne; proste informacje prasowe.
Jako ciekawostkę można wskazać, że nie wszystkie wytwory niematerialne będące dziełami sztuki są utworami w rozumieniu prawa autorskiego. W doktrynie prawa autorskiego wskazuje się np. „utwory” ze sfery sztuki konceptualnej czy ready made, które nie podlegają ochronie na gruncie prawa autorskiego.
Bez znaczenia dla oceny, czy mamy do czynienia z utworem jest to jaka jest wartość artystyczna dzieła. Jak dobitnie stwierdził Sąd Najwyższy: „z ochrony prawa autorskiego korzysta utrwalony w jakiejkolwiek postaci wytwór indywidualnej myśli człowieka, niezależnie od wartości, jaką obiektywnie reprezentuje”.
Szczegółowe omówienie wypracowanych przez orzecznictwo i doktrynę prawa autorskiego kryteriów jakie winien spełniać ,,utwór’’ ażeby był utworem w rozumienia prawa autorskiego przekracza ramy niniejszego opracowania. Każdy przedsiębiorca winien jednak mieć świadomość, iż sądy liberalnie podchodzą do kwestii tego co jest utworem, a ustawowy (wymieniony powyżej) wymóg „twórczości” jest w praktyce często zastępowany łatwiejszym do badania kryterium nowości przedmiotowej. Jeżeli więc dany wytwór działalności człowieka jest oryginalny (twórczy) to znaczy że ma kreatywny charakter, zawiera w sobie nowe, nieistniejące wcześniej wartości oparte w zdolnościach i umiejętnościach twórcy. Nie oznacza to jednak, że utwór ma być obiektywnie nowy.
Przykład: Dwóch malarzy maluje obraz przedstawiający ten sam budynek, z tego samego miejsca, w takich samych warunkach atmosferycznych itd. dzieło drugiego artysty nie będzie „nowe” ale nie znaczy to, że nie będzie „oryginalne”.
Natomiast ,,indywidualność’’ utworu stanowi przesłankę zorientowaną podmiotowo, ukierunkowaną na poszukiwanie w utworze osobistego, indywidualnego piętna twórcy, wyrazu jego osobowości, stylu, metody twórczej. Weryfikacja tak rozumianej przesłanki ,,indywidualności’’ utworu możliwa jest przez odwołanie się do koncepcji tzw. statystycznej jednorazowości. Zgodnie z tą koncepcją o indywidualności dzieła można mówić gdy w wyniku przeprowadzonej weryfikacji stwierdzamy, że dane dzieło nie powstało wcześniej i jest statystycznie nieprawdopodobne stworzenie go w przyszłości przez inną osobę. Samo podobieństwo utworów nie dowodzi jeszcze plagiatu. O plagiacie będzie można mówić, jeżeli doszło do przywłaszczenia oryginalnych elementów cudzego dzieła, choćby zostały one wplecione w odrębną i nawet oryginalną całość stworzoną przez plagiatora.
Jednocześnie jak wynika z art. 1 ust. 21 prawa autorskiego „ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne”.
Na zakończenie rozważań nt. utworu w rozumieniu prawa autorskiego wskazać należy, że ochronie podlegają utwory niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności (art. 1 ust. 4 ustawy). W związku z tym często spotykane w życiu codziennym oznaczenie ,,copyright ©’’ nie ma w Polsce istotnego znaczenia, poza znaczeniem informacyjnym o tym komu przysługują prawa autorskie do danego utworu (np. książki, płyty).
IV. Utwór pracowniczy
Po wyjaśnieniu czym jest utwór na gruncie prawa autorskiego możemy przejść do omówienia pojęcia tzw. utworów pracowniczych. Na wstępie przywołać należy treść art. 12 ust. 1 prawa autorskiego, który stanowi: „Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron”.
Cytowany przepis wprowadza sytuacja wyjątkową na gruncie prawa autorskiego, kiedy to prawa autorskie przysługują pracodawcy, a nie twórcy i to z mocy samego prawa, przy czym nie od momentu powstania utworu lecz jego przyjęcia przez pracodawcę. Strony umowy o pracę mogą się jednakże umówić inaczej. Ta regulacja charakteryzuje się tym, iż pracodawca nabywa te prawa dopiero z chwilą przyjęcia utworu i dotyczy to tylko autorskich praw majątkowych. Podkreślenia wymaga, iż osobiste prawa autorskie takie jak autorstwo utworu, oznaczenie utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo udostępnianie go anonimowo, pozostają przy twórcy i nie są nabywane przez pracodawcę. Zasygnalizować jednak można, iż w pewnym zakresie dopuszczalne są umowy, na mocy których pracownik-twórca zobowiązuje się nie korzystać ze swoich wymienionych w umowie praw osobistych przez określony czas. Pamiętać należy, iż wśród uprawnień osobistych znajduje się także uprawnienie do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Przyjmuje się jednak, że jeżeli pracownik (twórca) przekazuje utwór pracodawcy, to tym samym wyraża zgodę na jego rozpowszechnianie.
Przykład: Pracownik stworzył plakat reklamowy filmu i podpisał się pod nim. Pracodawca ma prawo np. sprzedać prawa do plakatu (utworu) osobie trzeciej, natomiast nie może np. oznaczyć plakat swoim nazwiskiem, gdyż stanowiłoby to naruszenie osobistych praw autorskich twórcy.
Jak wskazano powyżej do przejścia majątkowych praw autorskich z pracownika na pracodawcę konieczne jest przyjęcie utworu. Przyjęcie utworu pracowniczego następuje wraz ze złożeniem przez pracodawcę odpowiedniego oświadczenia akceptującego utwór lub z upływem 6 miesięcy od daty dostarczenia utworu przez twórcę, jeśli pracodawca nie zgłosił w tym terminie zastrzeżeń co do tego utworu, nie sugerował dokonania w nim zmian, uzupełnień itp. (art. 13 ustawy). Nie ma szczególnych reguł mówiących kiedy mamy do czynienia z przyjęciem utworu. Powszechnie przyjmuje się, że wystarczające jest przyjęcie utworu w sposób dorozumiany np. poprzez przystąpienie do wykorzystania utworu. Jeżeli pracodawca chce się uchronić przed negatywnymi dla niego konsekwencjami związanymi z przeciwdowodem, iż utwory na niego nie przeszły, wówczas powinien sformalizować kwestię przyjęcia tego utworu np. sporządzić na piśmie oświadczenie o przyjęciu utworu.
Nasuwa się pytanie czy pracodawca musi dodatkowo płacić pracownikowi za stworzenie utworu pracowniczego? Odpowiedź na to pytanie jest negatywna, chyba że co innego wynika z umowy o pracę. Oczywiście nie wyklucza to możliwości, że zatrudnionemu twórcy przysługiwać będzie „dodatkowe wynagrodzenie” na podstawie postanowień umowy.
Jeżeli zostaną spełnione warunki z art.12, czyli jeżeli utwór jest wykonywany w ramach obowiązków pracowniczych i o ile strony nic innego nie postanowiły w umowie o pracę, to mamy do czynienia z utworem pracowniczym. Podkreślenia wymaga, iż utwór ma być stworzony ,,w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy’’, czyli wówczas gdy stworzenie utworu mieściło się w zakresie obowiązków pracownika określonych przede wszystkim w umowie o pracę, ale także w regulaminach pracy, układach zbiorowych itp.. Jeżeli umowa o pracę lub inne akty milczą na ten temat to wówczas odwołać się należy zgodnie z prawem autorskim do celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
Przykład: Projektant mody został zatrudniony w firmie odzieżowej i zajmował się projektowaniem kolekcji ubrań. W umowie o pracę wskazano jedynie, że pracownik zostaje zatrudniony ,,na stanowisku projektanta’’. Nie budzi jednak wątpliwości, iż celem umowy i zgoda wolą strona było to, ażeby pracownik zajmował się projektowaniem ubrań.
Zwrócić należy uwagę, że orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych konsekwentnie stoi na stanowisku, iż o pracowniczym charakterze utworu nie stanowi to, że np.: utwór był wykonany w godzinach pracy pracownika, z materiałów pracodawcy lub przy użyciu jego narzędzi.
Konsekwencją tego, iż do nabycia utworu przez pracodawcę dochodzi ,,w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron’’ będzie to, że nie zawsze pracodawca nabędzie prawo do utworu w nieograniczonym zakresie na wszelkich możliwych polach eksploatacji. Nabycie to nie ma więc charakteru pełnego, nie obejmuje całości majątkowych praw autorskich, a jedynie te prawa, które służą realizacji uzgodnionego celu umowy i zamiaru stron.
Przykład: przedsiębiorca, który zajmuje się tworzeniem plakatów reklamowych może utwory stworzone przez pracowników wykorzystywać w kampaniach reklamowych. Na pewno też uprawniony jest żeby utwory te prezentowane były na konkursach branży reklamowej, gdyż są to normalnej działania przedsiębiorcy działającego w tej branży.
Omawiany przepis art. 12 prawa autorskiego ma charakter względnie obowiązujący, to znaczy, że strony mogą się umówić odmiennie niż określono to w prawie autorskim. Jeśli pracownik nie chce i pracodawca się z tym zgadza, aby prawa do utworów stworzonych przez pracownika nabywał pracodawca, to postanowienie to może być uchylone umową.
Jeżeli natomiast pracownik tworzy dla pracodawcy utwory, ale nie ramach obowiązków wynikających z umowy a pracę, ale np. z dodatkowej umowy zlecenia lub dzieło to wówczas pracodawca nie nabywa praw jeżeli strony nie zawrą w tym zakresie odrębnej umowy. Tak samo dzieje się jeżeli pracodawca chciałaby korzystać z praw autorskich w szerszym zakresie niż ,,w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron’’.
Przykład: gazeta zatrudniająca fotoreporterów zamierza wydać album, w którym opublikuje najlepsze zdjęcia swoich pracowników. Takie działanie, co do zasady nie będzie się mieści w granicach wynikających z celu umowy o pracę, gdyż pracownicy wykonywali zdjęcia po to ażeby były one publikowane w gazecie, a nie w albumach.
Powyższe nie stoi jednak na przeszkodzie ażeby strony umowy o pracę wprost w tej umowie lub w odrębnym porozumieniu przyjęły, iż prawa autorskie do utworów stworzonych przez pracownika będą przechodziły na pracodawcę w szerszym zakresie niż wynika to z art. 12 prawa autorskiego. Podkreślenia wymaga, iż postanowienia takie muszą być zgodne z przepisami prawa autorskiego, w szczególności regulującymi przejście autorskich praw majątkowych (art. 41 i następne ustawy). Zasygnalizować jedynie w tym miejscu można, że umowy dotyczące przejścia autorskich praw majątkowych wymagają dla swej ważności zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności, a także określenia pól eksploatacji do przenoszonego utworu (art. 41 ust. 4 prawa autorskiego).
Kolejnym tematem wartym omówienia jest sprawa nieprzystąpienia przez pracodawcę do rozpowszechniania utworu stworzonego przez pracownika. Kwestię tą reguluje art. 12 ust. 2 prawa autorskiego, który stanowi, iż: „jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu”. Regulacja ta podyktowana jest tym, iż w interesie twórcy jest ażeby stworzony przez niego utwór był udostępniany osobom trzecim.
Jak wynika z cytowanego przepisu, konsekwencją nierozpowszechnienia utworu będzie możliwość po stronie twórcy odzyskania pełni majątkowych praw autorskich do utworu.
Wspomnieć należy, że wraz z majątkowymi prawami autorskimi do utworu pracowniczego przechodzi na rzecz twórcy również prawo własności egzemplarza przedmiotu, na którym utwór utrwalono (np. rama i płótno, na którym namalowano obraz).
V. Szczególne rodzaje utworów pracowniczych
Prawo autorskie wprowadza też pewne wyjątki od omawianej regulacji art. 12 ustawy, poprzez wprowadzenie postanowień dotyczących szczególnego rodzaju utworów pracowniczych:
– art. 14 (dotyczący utworów naukowych),
– art. 74 (dotyczący programów komputerowych).
Niektórzy autorzy stoj na stanowisku, iż także przepis art. 70 dotyczący utworu audiowizualnego stanowi wyjątek od regulacji art. 12 prawa autorskiego.
Zgodnie z art. 14 Ustawy jeżeli w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Twórcy przysługuje natomiast prawo do wynagrodzenia. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany.
Odnośnie natomiast programów komputerowych prawo autorskie w art. 74 ust. 3 stanowi, iż : ,,Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej’’. Mamy tu więc do czynienia z nabyciem prawa do utworu (programu komputerowego) z mocy samego prawa (ex lege). Różnica między ,,zwykłym’’ utworem pracowniczym (art. 12) a programem komputerowym (art. 74) polega więc na tym, iż w przypadku programu komputerowego nie ma konieczności przyjęcia programu, aby doszło do przejścia praw do tego utworu na pracodawcę. Co więcej, i co jest bardzo istotne z praktycznego punktu widzenia, pracodawca nabywa w przypadku programu całość autorskich praw majątkowych, a nie wyłącznie w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, jak to ma miejsce w przypadku ,,zwykłych’’ utworów pracowniczych.
VI. Przykładowe klauzule w umowie o pracę z pracownikiem- twórcą
Jak sygnalizowano powyżej w umowie o pracę z pracownikiem-twórcą warto zawrzeć postanowienia dotyczące majątkowych prawa autorskich. W postanowieniach tych należy określić: obowiązki pracownika w zakresie utworów, jakie ma tworzyć w ramach stosunku pracy, a także pola eksploatacji, na których pracodawca będzie mógł z utworów pracownika korzystać. Pozwoli to uniknąć, przynajmniej co do zasady, sporów co do celów umowy i zgodnego zamiaru stron, a tym samym w sposób precyzyjny pozwoli określić granice w jakich dochodzi do nabycia majątkowych prawa autorskich.
Klauzula umowna dotycząca utworów pracowniczych może wyglądać następująco:
,,§5 Majątkowe prawa autorskie do utworów
1. Strony uzgadniają, że pracownik w ramach umowy o pracę jest zobowiązany do opracowywania utworów w rozumieniu prawa autorskiego, takich jak:
– scenariusze kampanii reklamowych,
– projekty plakatów, bilbordów,
– hasła reklamowe,
– artykuły sponsorowane.
2. Przekazanie utworów następować będzie poprzez przesłanie ich pocztą elektroniczną na adres pracodawcy. Jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie tygodnia od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń.
3. Z momentem przyjęcia utworu pracodawca nabywa prawa autorskie majątkowe do niego na następujących polach eksploatacji:
a) utrwalania i zwielokrotniania utworu w całości lub we fragmentach bez żadnych ograniczeń ilościowych za pomocą dowolnej techniki, w tym drukarskiej, reprograficznej, cyfrowej, elektronicznej, w pamięci komputera i w sieciach multimedialnych,
b) rozpowszechniania utworu w całości lub we fragmentach w celach reklamowych bez żadnych ograniczeń, w szczególności poprzez:
– wprowadzania do obrotu egzemplarzy, na których utwór lub jego fragmenty zostały utrwalone oraz w publikacjach elektronicznych,
– publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
4. Nabycie autorskich praw majątkowych do utworów w szerszym zakresie niż wskazano w ust. 3 wymaga zawarcia przez strony odrębnej umowy na piśmie pod rygorem nieważności.
§6 Prawa zależne
Z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa prawo do zezwolenia na wykonywanie praw autorskich zależnych do opracowań każdego utworu na polach eksploatacji wymienionych w §5 ust.3.
§7 Osobiste prawa autorskie
Pracownik zobowiązuje się nie wykonywać praw osobistych do nienaruszalności treści i formy utworów, a także do oznaczenia utworów swoim nazwiskiem przez okres 3 lat od daty przyjęcia utworu przez pracodawcę.
§8 Przystąpienie do rozpowszechniania
Jeżeli pracodawca nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca nie może żądać rozpowszechniania utworu. Strony tym samym wyłączają stosowanie art. 12 ust. 2 prawa autorskiego.
Zaproponowane postanowienia są przykładowe, gdyż jak już wskazano postanowienie art. 12 prawa autorskiego ma charakter względnie obowiązujący, co oznacza, że strony mogą się umówić odmiennie niż wynika to z treści tego przepisu.
VII. Podsumowanie
W niniejszym artykule wyjaśniono podstawowe zagadnienie z zakresu prawa autorskiego, przede wszystkim w zakresie pojęcia utworu pracowniczego. Dla podsumowania tego czym jest utwór pracowniczy przywołać można swego rodzaju definicję tego pojęcia zawartą w orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 października 2011 roku (sygn. akt V ACa 422/11, opublikowane LEX nr 1120395), w którym sąd stwierdził, iż aby utwór miał „charakter pracowniczy” i znajdowała zastosowanie regulacja przewidziana w tym artykule nie wystarcza jakikolwiek związek łączący powstanie utworu ze stosunkiem pracy; niezbędne jest, aby stworzenie utworu nastąpiło „w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy”. Innymi słowy chodzi o te przypadki, gdy stworzenie danego dzieła należało do zakresu zadań (obowiązków) pracownika. Obowiązki takie mogą być sprecyzowane w samej umowie o pracę, ale także w bezpośrednich poleceniach służbowych (jednak tylko tych, które zostały wydane w granicach obowiązków pracowniczych danego twórcy). Nie jest natomiast wystarczającą podstawą do stwierdzania „pracowniczego charakteru” utworu (w rozumieniu art. 12 prawa autorskiego) posłużenie się w procesie twórczym urządzeniami lub materiałami należącymi do zakładu pracy, przygotowanie utworu w czasie pracy twórcy, sfinansowanie pracy twórczej przez zakład pracy lub udział w procesie twórczym innych osób zatrudnionych w tym zakładzie oraz tolerowanie przez twórcę faktu eksploatowania bez porozumienia z nim utworu przez zakład pracy”.
Pamiętać należy, iż przepisy art. 12 (utwór pracowniczy) i art. 74 (program komputerowy) są przepisami względnie obowiązującymi i w związku z tym strony umowy mogą umówić się odmiennie niż wynika to z ustawy.
Zalecanym jest ażeby w umowie o pracę z pracownikiem-twórcą w sposób precyzyjny zostały określone obowiązki pracownika w zakresie utworów jakie ma on tworzyć w ramach stosunku pracy. Koniecznym jest również określenie w jakim zakresie pracodawca nabywa prawa do utworów stworzonych przez pracownika, a także sprecyzowanie procedury dostarczenia utworu i jego przyjęcia przez pracodawcę.
Leszek Przybyłka, adwokat Kraków, styczeń 2014 r.
Dodaj komentarz