Odwołanie darowizny otrzymanej przez małżonków do majątku wspólnego- czy rozwód obdarowanych można uznać za rażącą niewdzięczność względem teściów?

Do Kancelarii zgłosiła się Klientka, która otrzymała wraz z mężem do majątku wspólnego od swoich rodziców darowiznę nieruchomości gruntowej. Klientka rozstała się z mężem-orzeczono rozwód bez orzekania o winie, jednakże rzeczywistą przyczyną rozpadu rodziny było stosowanie przez męża Klientki przemocy względem osób najbliższych oraz nadużywanie alkoholu. Czy w takiej sytuacji rodzice Klientki mogą skutecznie odwołać darowiznę na rzecz zięcia?

a. przesłanka rażącej niewdzięczności.

Art. 898 k.c. przewiduje możliwość odwołania wykonanej darowizny w sytuacji gdy obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy.

Przesłanka ta w doktrynie i orzecznictwie była jak do tej pory oceniana dość wąsko, tzn. co do zasady zachowanie kwalifikowane jako rażąca niewdzięczność musiało być skierowane bądź bezpośrednio względem darczyńcy, bądź względem osoby jej bliskiej, ale z zastrzeżeniem, że obdarowany w takiej sytuacji chciał oddziaływać bezpośrednio na darczyńcę (tak m.in. Z. Gawlik,[w:] Komentarz do art. 898 k.c. pod red. A. Kidyby, LEX 2014), Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 lipca 2000 r. do sygnatury I CKN 919/98 LEX: 50820).

Według tego poglądu nie wystarczy że np. w wyniku rozwodu i pokrzywdzenia córki przez męża który stosował przemoc i nadużywał alkoholu pośrednio ucierpieli także rodzice- darczyńcy. Konieczne byłoby wykazanie, że takie zachowanie było nakierowane na sprawienie bólu, cierpienia samym darczyńcom, a nie że ucierpieli oni wyłącznie pośrednio.

Zachowania naganne, godzące w żonę lub dzieci obdarowanego nie oznaczają automatycznie rażącej niewdzięczności względem teściów („rodzinie pozwanego nie można odmówić pełnej autonomii i zachowania pozwanego, godzące w dobro i interes żony oraz rodziny, nie można oceniać wobec jego teściów, będących osobami nie należącymi do tej rodziny, w tych samych kategoriach co wobec rodziny i żony pozwanego” , tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 marca 2003 r., sygn. akt V CKN 1829/00).

Odnosząc powyższy pogląd do stanu faktycznego dla stwierdzenia przez sąd skutecznego odwołania darowizny należałoby wykazać, że zachowanie obdarowanego (przemoc względem żony, nadużywanie alkoholu) było de facto nakierowane na dokuczenie, sprawienie bólu darczyńcom (teściom).

Okolicznością, która uzasadnia odwołanie darowizny nie jest rozwód obdarowanych ( tak Z. Gawlik,[w:] Komentarz do art. 898 k.c. pod red. A. Kidyby, LEX 2014, por. wyrok SN z dnia 28 marca 2012 r., V CSK 179/11, OSP 2013, z. 3, poz. 31, w którym sąd uznał, że niewierność małżeńska obdarowanego małżonka, będąca zawinioną przyczyną rozwodu, nie stanowi rażącej niewdzięczności wobec darczyńców – teściów w rozumieniu art. 898 § 1 k.c., a także glosy do tego wyroku M. Warcińskiego, OSP 2013, z. 3, poz. 31, oraz K. Bączyk-Kozłowskiej, PS 2013, nr 3, s. 133 i n.).

Niemniej jednak wyrażony powyżej pogląd doktryny i orzecznictwa uległ w ostatnich latach modyfikacji, co szczególnie widać w dwóch wyrokach Sądu Najwyższego- z dnia z dnia 27 czerwca 2014 r. do sygnatury I CSK 493/13, LEX: 1537258 oraz z dnia 6 sierpnia 2014 r. do sygnatury I CSK 592/13, LEX: 1545024.

We wskazanych wyżej orzeczeniach Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że prezentowana do tej pory linia orzecznicza zbyt mocno zawęża możliwość odwołania darowizny, niejako premiując obdarowanego, który pomimo rażąco niewłaściwego zachowania np. względem swojej żony czy dzieci nie zostaje pozbawiony majątku przekazanego przez teściów na potrzeby stworzonej przez córkę i zięcia rodziny.