Niniejszy artykuł rozpoczyna cykl artykułów, w którym omówione zostaną opłaty jakie zobowiązani są uiszczać przedsiębiorcy prowadzący zakłady usługowe, w których odtwarzana jest muzyka lub transmitowane są programy telewizyjne oraz sytuację, w których nie ma obowiązku uiszcza opłat.
Kim są OZZ i czy należy im płacić?
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako ustawa) zapewnia wszystkim twórcom (autorom tekstu, wykonawcom, wydawcom, producentom lub ich współtwórcom) prawo do czerpania korzyści majątkowych, w każdym przypadku, gdy utwór zostanie publicznie odtworzony i będzie się to wiązało z osiąganiem korzyści majątkowych przez przedsiębiorcę. Sytuacja taka występuje przykładowo w restauracjach, hotelach, sklepach, zakładach fryzjerskich i innych tego typu lokalach. Najczęściej wynagrodzenie to jest pobierane przez pośrednika tzw. organizację zbiorowego zarządzania (dalej: OZZ) – powszechnie nazywane ZAIKS. Są to stowarzyszenia łączące twórców różnych kategorii. Należy zwrócić uwagę, iż jakkolwiek powszechnie przyjęło się posługiwanie się określeniem ZAIKS, tj. skrótem nazwy jednego z OZZ (Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych) to w rzeczywistości OZZ jest o wiele więcej, do najbardziej znanych z nich należą:
- ZAIKS – stowarzyszenie autorów,
- SAWP – stowarzyszenie artystów wykonawców,
- STOART – związek artystów wykonawców,
- ZPAV – związek producentów audio-video,
- SFP – stowarzyszenie filmowców polskich,
- ZASP – związek artystów scen polskich.
Warto zwrócić uwagę, że w stosunku do artystów wykonawców istnieją dwie OZZ działające równolegle na rynku. Każda z tych organizacji za publiczne odtwarzanie swoich utworów żąda z osobna wynagrodzenia należnego artyście. Teoretycznie może wydawać się, że przedsiębiorca płaci wielokrotnie za to samo, ale należy wyjaśnić, że do każdej z OZZ płacimy z innego tytułu, przykładowo ZAIKS reprezentuje interesy artysty, który utwór skomponował, zaś SAWP w odniesieniu do tego samego utworu dochodzi wynagrodzenia dla twórcy, który skomponowane dzieło zagrał/zaśpiewał. Sprawa komplikuje się, gdy do czynienia mamy z utworami audio-wizualnymi, jak np. filmy w kinie czy telewizji – wtedy osób uprawnionych do otrzymania wynagrodzenia jest odpowiednio więcej, co zgodnie z prawem wiąże się z koniecznością zapłaty na rzecz odpowiednio większej liczby OZZ. Te odrębne sposoby wykorzystania tego samego utworu nazywamy polami eksploatacji, a zgodnie z art. 45 ustawy o ile umowa nie stanowi inaczej „twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji”.
Na jakiej podstawie prawnej działa OZZ?
Każda OZZ aby móc korzystać z przewidzianych ustawą uprawnień i reprezentować twórców musi uzyskać zezwolenie od Ministra Kultury. Pełną listę aktualnie działających na terytorium Polski OZZ można znaleźć tutaj: [link]. Równocześnie jednak należy pamiętać, że w stosunku do twórców zagranicznych możliwe jest, że nie będzie on reprezentowany przez polską OZZ (te zazwyczaj zawierają stosowne umowy z organizacjami z krajów twórcy i reprezentują się nawzajem) lecz przez jego macierzystą OZZ, a i część twórców krajowych może nie być reprezentowana przez działające oficjalnie OZZ, lecz dochodzić swoich praw czy to indywidualnie czy poprzez odpowiednio umocowanego licencjobiorcę (przykładowo TVP wynagrodzenie z tytułu emisji nadawanych przez nią programów dochodzi poprzez indywidualnie umocowanych licencjobiorców) – z tych względów ustalenie zamkniętego kręgu podmiotów uprawnionych do żądania wynagrodzenia za odtwarzanie utworów może być trudne jeżeli nie niemożliwe.
Oczywiście do tematu należy podejść zdroworozsądkowo – jeżeli w prowadzonym lokalu odtwarzana jest muzyka z jednej z popularnych radiostacji to najprawdopodobniej należy się liczyć z koniecznością uiszczenia tantiem w/w najaktywniejszym z OZZ a prawdopodobnie nie należy obawiać się konieczności zapłaty na rzecz STL (Stowarzyszenie Twórców Ludowych), a co najważniejsze to pamiętać, iż to OZZ musi udowodnić, że w lokalu ma miejsce publiczne odtwarzania utworów.
Co jeżeli nie OZZ?
Warto wiedzieć, że umowa z OZZ to nie jedyny sposób na legalne odtwarzanie muzyki w lokalu, choć trzeba przyznać, że jeżeli przedsiębiorcy zależy na dostępie do utworów aktualnie najpopularniejszych, a tym samym najbardziej rozpoznawalnych przez Klientów, to bez takiej umowy/umów się nie obejdzie. Jest to zatem decyzja biznesowa, która wymaga uwzględnienia nie tylko kwestii czysto finansowych, ale chociażby projektowanego stylu lokalu czy docelowej grupy klientów.
Najprostszy i zapewne najbezpieczniejszy sposób to brak odtwarzaczy w lokalu – wyłącza to obowiązek zapłaty jakichkolwiek opłat i to nie tylko na rzecz OZZ, ale i również abonamentu. Wadą takiego rozwiązania jest to, że w lokalu nie ma muzyki/telewizji co w niektórych przypadkach może być nie do zaakceptowania. Dodatkowo należy pamiętać, że nawet jeżeli decyzją przedsiębiorcy muzyka ma nie być odtwarzana w lokalu, a mimo to pracownik włączy radio, to OZZ zgodnie z prawem będą mogły domagać się zapłaty wynagrodzenia.
Zawarcie umowy z artystą bądź grupą muzyczną
Dużo praktyczniejszym rozwiązaniem jest zawarcie niezależnej umowy z artystą/grupą, która na jej podstawie przygotuje indywidualną muzykę dla lokalu. Oczywiście umowa taka musi być odpowiednio przygotowana, przewidywać przeniesienie niezbędnych praw i gwarancje na rzecz przedsiębiorcy, ale ostatecznie pozwala ona na korzystanie z muzyki w lokalu bez konieczności uiszczania dodatkowych opłat na rzecz ZAIKS i innych OZZ.
Utwory dystrybuowane na licencji
Kolejna opcja to skorzystanie z utworów dystrybuowanych na licencji Creative Commons – system ten umożliwia twórcom udostępnianie utworów na warunkach określonych w 6 wzorcowych umowach licencyjnych. Są to zazwyczaj twórcy niezależni, dla których większą wartość ma możliwość „bycia słuchanym/widzianym” niż bliżej nieokreślona wizja wynagrodzenia. W kontekście odtwarzania muzyki w lokalu wykorzystywanym w ramach działalności gospodarczej należy pamiętać, by szukać utworów, które są udostępnione na licencji nie zawierającej warunku NC (Użycie Niekomercyjne), który oznacza się graficznie znakiem:
Utwory udostępnione na licencji CC można wyszukać w Internecie (na serwisie YouTube znajduje się nawet specjalna opcja wyszukiwania pozwalająca na ograniczenie wyników) jak i zakupić do wykorzystania online/offline w wyspecjalizowanych serwisach, które pozwalają na korzystanie z muzyki już skatalogowanej i dostosowanej do potrzeb lub preferencji przedsiębiorcy. Przykładem może być „Jamedo”, z którego usług korzystają chociażby tacy potentaci jak McDonald’s czy H&M. Z serwisów polskojęzycznych można wskazać na [link].
Reasumując: odtwarzanie muzyki, audycji radiowych i programów telewizyjnych co do zasady wiąże się z koniecznością uiszczenia wynagrodzenia na rzecz twórców, które zazwyczaj pobierane jest przez OZZ. Jakkolwiek każda sytuacja wymaga indywidualnego podejścia istnieją możliwości zapewnienia muzyki klientom bez konieczności uiszczania opłat na rzecz ZAIKS i innych podmiotów.
Niezależnie od opłat na rzecz artystów zrzeszonych w OZZ należy pamiętać o opłatach abonamentowych i płatności na rzecz nadawców telewizji, o czym więcej w kolejnym artykule z tego cyklu.
Krzysztof Jagielski aplikant radcowski Kraków, kwiecień 2016 roku.
Dodaj komentarz